زنده‌گیری یوزپلنگ‌های یزد برای طرحی با ۲ درصد احتمال موفقیت!

طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ که فاز اول آن با منتقل کردن دو یوزپلنگ به پارک پردیسان تهران آغاز شد و پس از شکست کامل تلاش‌ها برای تکثیر این دو یوزپلنگ به پایان رسید حالا وارد فاز دوم خود می‌شود؛ طرحی که به گفته مسئولان محیط زیست شانس موفقیت آن تنها بین ۲ تا ۳ در صد است. طرحی که لازمه آن زنده‌گیری دو یوزپلنگ از پناهگاه دره‌انجیر یزد به منظور جفتگیری با یوزپلنگ ماده پارک پردیسان تهران است.

کیانا گودرزی، کارشناس ارشد زیستگاه‌ها و تنوع زیستی در این باره  می‌گوید: عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست و پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در فاز اول طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ به حدی غیرشفاف بوده که حتی آسیب‌شناسی شکست این طرح را غیرممکن ساخته است.

ابهامات در پرونده کوشکی و دلبر

وی ادامه می‌دهد: اقدامات پزشکی و برنامه‌هایی که به منظور تسهیل جفتگیری کوشکی و دلبر در پارک پردیسان تهران صورت گرفته ابهامات بسیاری دارد. حتی پرونده پزشکی دلبر علی‌رغم پیگیری‌های رسانه‌ها و فعالان محیط زیست تا به حال در اختیار علاقه‌مندان قرار نگرفته است تا حداقل بتوانیم نقاط قوت و ضعف این طرح را ارزیابی کنیم و به استفاده این تجربیات در فاز دوم طرح امیدوار باشیم.

گودرزی با اشاره به توضیحات بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست که اخیرا از هورمون‌تراپی‌های نادرستی که منجر به سقط جنین و عفونت رحم دلبر شده بود پرده برداشت می‌گوید: توضیحات دکتر اکرامی، حکایت از کوتاهی‌ها و عدم نظارت سازمان حفاظت محیط زیست بر اجرای این طرح دارد. طرحی که به دلیل اجرا شدنش روی دو فرد از معدود بازماندگان نسل یوزپلنگ آسیایی از اهمیت بالایی برخوردار بوده، اما صرفا توسط یک دامپزشک و یک پیمانکار خارجی به اجرا درآمده و حالا هم هیچ‌کدام از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌توانند و یا نمی‌خواهند درباره جزئیات آن به افکار عمومی پاسخ دهند.

صرف هزینه و قربانی کردن یوزپلنگ‌های جدید برای تکرار یک اشتباه

این فعال محیط زیست با بیان اینکه جایی برای امیدواری به اجرای فاز دوم طرح تکثیر در اسارت وجود ندارد می‌گوید: طبیعی است تا زمانی که علل شکست فاز اول طرح تکثیر در اسارت یوز را که علی‌رغم صرف هزینه و قربانی کردن دو یوزپلنگ با شکست مواجه شده اعلام نکرده‌اند کسی نمی‌تواند به اجرای فاز دوم این طرح خوش‌بین باشد چه آنکه مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست خودشان احتمال موفقیت فاز دوم این طرح را بین دو تا سه درصد اعلام کرده‌اند. حالا سوال اینجاست که اگر منافع و ذی‌نفعانی در کار نیستند چرا باید برای اجرای طرحی با احتمال موفقیت دو در صد، هزینه شود و مهم‌تر از آن دو یوزپلنگ دیگر از شانس ادامه حیات و تولید مثل در طبیعت محروم شده و به اسارت گرفته شوند؟

بی‌فایده برای نسل یوزپلنگ

وی یادآور می‌شود: این موضوع بار‌ها توسط کارشناسان محیط زیست اعلام شده و مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست هم به خوبی واقف هستند که امکان تولید مثل یوزپلنگ در اسارت اندک است و به فرض محال که در فاز دوم طرح تکثیر در اسارت، یوزپلنگ‌هایی متولد شوند، به دلیل عدم برخورداری از تجربیات لازم برای بقا در طبیعت هرگز قابلیت رهاسازی را نداشته و عمرشان را در اسارت سپری خواهند کرد. بنابراین، طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ تاثیری در حفاظت و جلوگیری از انقراض نسل یوزپلنگ آسیایی به جا نخواهند گذاشت.

تغییر صورت مسئله پس از شکست

گودرزی به اظهارات ایمان معماریان، دامپزشک پروژه یوز اشاره کرده و می‌گوید: ایشان اخیرا در توجیه شکست فاز اول پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ، توضیح داده‌اند که تکثیر یوزپلنگ، در این طرح، هدف ثانویه و برداشت نمونه ژنتیکی از یوزپلنگ‌ها هدف اولیه، بوده است. البته که این صراحت، باارزش است، اما این سوال را طرح می‌کند که اگر هدف، برداشت نمونه ژنتیکی و تحقیقات علمی بوده چرا عنوان طرح را «تکثیر» در اسارت گذاشته‌اند؟

ادعای کذب برای توجیه زنده‌گیری یوزپلنگ

وی با تاکید بر اینکه مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست هرگز نتوانستند مستندی دال بر این ادعا که در استان یزد تنها دو یوزپلنگ وجود دارد ارائه کنند می‌گوید: مدتی است مسئولان محیط زیست مدعی شده‌اند که در استان یزد تنها دو یوزپلنگ نر وجود دارد و از آنجا که شانسی برای تولید مثل آن‌ها نیست باید آن‌ها را زنده‌گیری کرد و در کنار دلبر، قرار داد تا شانسی برای جفتگیری موفقیت‌آمیزشان فراهم شود. این ادعا را مسئولان محیط زیست نتوانستند ثابت کنند. در واقع به نظر می‌رسد ادعای وجود تنها دو یوزپلنگ در استان یزد، بهانه‌ای است که تراشیده شده تا زنده‌گیری یوزپلنگ‌های استان یزد را توجیه کرده و ابزار لازم برای اجرای فاز دوم طرح تکثیر در اسارت یوز را در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست و محققان قرار دهند.

طرحی به سود معدنکاوان

وی اضافه می‌کند: البته این ادعا که در استان یزد تنها دو یوزپلنگ باقی مانده که باید زنده‌گیری شوند ذی‌نفعان دیگری هم دارد: معدن‌کاوانی که سال‌هاست منتظر اخذ مجوز بهره‌برداری از معدن آنومالی در پناهگاه حیات وحش دره‌انجیر هستند. از آنجا که پناهگاه حیات وحش دره‌انجیر یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ به شمار می‌رود شرکت صنعتی معدنی چادرملو تاکنون موفق به دریافت مجوز بهره‌برداری از معدن آنومالی D۱۹ از سازمان حفاظت محیط زیست نشده است. اما اگر دو یوزپلنگی که ادعا می‌شود تنها یوزپلنگ‌های باقی مانده در استان یزد هستند هم زنده‌گیری و به محوطه‌ای فنس‌کشی‌شده منتقل شوند دیگر دلیلی برای مقاومت سازمان حفاظت محیط زیست در برابر صدور مجوز بهره‌برداری از این معدن باقی نخواهد ماند.

دلبر؛  یوزپلنگ یا موش آزمایشگاهی؟

این کارشناس ارشد زیستگاه‌ها و تنوع زیستی با یادآوری اقداماتی که تاکنون به منظور تولید مثل دلبر صورت گرفته می‌گوید: این جانور ارزشمند ابتدا از زیستگاهش جدا و پس از مدتی در راستای اجرای طرح تکثیر در اسارت به تهران منتقل شد و در کنار یوزپلنگ نری به نام کوشکی با سرگذشتی مشابه قرار گرفت. هورمون‌تراپی‌ها و استفاده از دارو‌های متعدد سبب سقط جنین و عفونت رحم حیوان شد. بعد هم گروه دیگری از کارشناسان خارجی آمدند و با صرف هزینه‌ای قابل توجه، عملیات تلقیح مصنوعی را روی دلبر اجرا کردند که با شکست مواجه شد. اما در حالی که به نظر می‌رسد این یوزپلنگ نگون‌بخت بیش از حد بازیچه دست محققان شده باشد حالا مسئولان محیط زیست بنا دارند این حیوان را به یزد منتقل کنند و برای جفت‌گیری در کنار دو یوزپلنگ نر قرار دهند. اینکه این جابه‌جایی‌ها و این اقدامات پیاپی چه تاثیری بر سلامت دلبر به جا خواهد گذاشت، پرسشی است که ظاهرا برای مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست اهمیتی چندانی ندارد.

بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش گفته بود: در حین مطالعه پرونده یوزپلنگ دلبر که مدت‌هاست در پارک پردیسان نگهداری می‌شود، مشاهده شد که این یوز ماده تحت هورمون‌تراپی‌های با دوز بالا PMSG قرار گرفته که خاصیت القای تحریک رشد فولیکولی داشته و به‌منظور القای فحلی و تخمک‌گذاری خارج از فصل و تخمک‌گذاری‌های چندتایی با توجه به هدف مورد نظر با دوز‌های متفاوت انجام شده است. این نوع درمان عوارض جانبی خاص مانند ایجاد کیست‌های تخمدانی، چسبندگی­‌های بورس تخمدان و کاهش ذخایر فولیکولی تخمدان را به‌همراه دارد. استفاده از این هورمون توسط یک کارشناس خارجی، بدون نظارت دقیق دامپزشک متخصص تولید‌مثل صورت پذیرفته و در مورد دوز مورد استفاده، دفعات مصرف، زمان و پروتکل‌های استفاده‌شده، ایرادات فاحش قابل مشاهده است؛ اشتباهاتی که منجر به استاتیک شدن تخمدان‌ها (عدم وجود فرایند موج‌های رشد فولیکولی که ایجاد فاز فحلی و فولیکول گراف یا تخمک‌گذار) شده است. همچنین در پرونده درمانی دلبر، سابقه سقط جنین، عفونت رحمی، دریافت آنتی‌بیوتیک‌های مختلف برای مدت طولانی و تبدیل عفونت رحمی از حاد به مزمن غیرکلاسیک دیده می‌شود.

طبق اعلام شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط‌زیست امید این سازمان برای موفقت طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ در استان یوزد فقط ۲ تا ۳ درصد چرا که یوزپلنگ ایرانی گونه‌ای بسیار خاص با رفتاری بسیار منحصر به فرد است و یوزپلنگ‌هایی که این سازمان اکنون در اختیار دارد نیز در شرایطی بسیار ویژه قرار دارند.